Virtual Reality: De Metafysische Kermisattractie

Door Ir. Luc H.D.J. Sala en John P. Barlow

Geheel herziene 4e uitgave
'90 en '95: SALA Communications GmbH Dusseldorf BRD
1e Druk: september 1990, een speciale pre-release ter gelegenheid van het Seminar over Virtual Reality op 14 september 1990 te Amsterdam.
2e Druk: september 1990, oplage: 3000
3e geheel herziene uitgave: maart 1994 in CD-ROM vorm, oplage: 8500 4e bijgewerkte druk: juni 1995, oplage 7000
Prijs: CD-ROM versie Ÿ fl 24,95
Ref: Virtual Reality, Cyberspace, Computerkunst, Epistemologie ISBN 90-73107-02-4
Fotomateriaal: het gebruikte materiaal bestaat deels uit zelfgemaakte foto's, maar is voornamelijk afkomstig uit persfoto's en produktfoto's van bedrijven.


Uitgave: Sala Communications GmbH Dusseldorf BRD
Druk: Verwey Mijdrecht
Distributie: Sala Communications, 020-6273198
Postbus 43048, 1009 ZA Amsterdam, Nederland
Distributie boekhandel: Goede Boek/GB, Postbus 122, 1270 AC Huizen, 02152-53508
'90 en '95 Luc Sala, John P. Barlow
'90 van iedere auteur voor zijn bijdrage (individual authors retain copyrights on their contributions)
'89 '90 Mondo 2000, waar een deel van de bijdragen in is verschenen.
Alle rechten voorbehouden, overname in welke vorm dan ook is uitdrukkelijk NIET toegestaan.

Medewerkers en research: Laurens Jan Ribbens, Maaike Manten, Jeroen Broekhuizen, Rager Ossel, Joel Farb.

Voorwoord

Soms is er meer vuur dan rook en zijn de foto's en verhalen indrukwekkender dan wat er echt gebeurt en overschaduwt het mediafenomeen de werkelijkheid.


Virtuele Realiteit (VR) of "Virtual Reality" is zo'n verschijnsel, het is helemaal `in', overal verschijnen er artikelen over, zijn er congressen en televisiespecials; men struikelt haast over elkaar om zich achter deze nieuwe toepassing van de computer te scharen.
VR wordt beschreven als een injectie met levenskracht in de verder ingesukkelde informatica en een innovatie voor de computerbranche, en misschien is dat ook wel zo. Voorlopig is wat je in de media ziet echter indrukwekkender dan wat er feitelijk in de praktijk met deze techniek wordt gedaan. Echt bruisende en vitale toepassingen zullen er waarschijnlijk pas komen wanneer we die op zich zeker revolutionaire Virtuele Werkelijkheid in een veel bredere context gaan plaatsen dan het verbeteren van bestaande Šcomputertoepassingen.
Dit boek beschrijft de techniek van de Virtuele Realiteit of Virtuele Omgeving en wat die mogelijk gaat betekenen. Twee belangrijke aspecten van het fenomeen van de Virtual Reality (VR) worden daarmee belicht, namelijk eerst de praktische realisatie en technieken en ten tweede de functie van VR als cultuurdrager.
Weinig mensen weten nog wat deze techniek inhoudt. Daarom moeten we eerst uitleggen wat VR is, waar het vandaan komt en welke toepassingen er nu zijn of verwacht worden. Daarover gaat het eerste deel van het boek. Later komt de betekenis als nieuw medium aan de orde en hoe we VR kunnen gebruiken als een hanteerbaar begrip voor een discussie over de werkelijkheid en hoe we die ervaren. Dan volgt een aantal visies van pioniers op dit gebied, veelal in de oorspronkelijke vorm hetgeen dit boek heel uniek maakt. Tenslotte willen we naast de positieve beloften van VR in dit boek ook niet voorbijgaan aan de gevaren en mogelijke ontsporingen.
Bij de - geheel herziene - derde en vierde druk van dit boek was er de kans om alle ontwikkelingen weer eens rustig in een wat breder perspectief te plaatsen. Mooiere plaatjes, meer technische details en meer ervaring met dit medium en hopelijk een beter boek. Daarbij moesten we toch constateren dat de voorspellingen en inschattingen uit de eerste versie uit 1990 voor een groot deel zijn uitgekomen; in de afgelopen drie jaar is er technisch wel wat verbeterd maar fundamenteel is er niet veel gebeurd. VR staat nog steeds in de kinderschoenen en is nog steeds geen echt commercieel produkt, afgezien van wat militaire en arcade-toepassingen. De mediagekte is alleen maar groter geworden, kreten als Virtual en Cyber zijn de buzz words van de jaren negentig, maar klinken nog steeds wat hol.
De snelheid waarmee in 1990 de eerste drukken van dit boek tot stand kwamen, was toen wel een indicatie voor de bezetenheid waarmee een aantal van de creatiefste geesten van dit Cyber-tijdperk zich in 1989 en 1990 op het Virtual Reality fenomeen stortten. Dit boek kreeg in eerste instantie vorm in ‚‚n Cyberspace-dag, namelijk de nacht van 24 augustus 1990 in Hilversum en de middag en avond van 23 augustus in San Francisco, Los Angeles, Pinedale in Wyoming en nog een stuk of wat uithoeken van de VS. De aanleiding was een seminar over Virtual Reality op 14 september 1990 in Paradiso, Amsterdam met onder meer Dr. Timothy Leary.
Er ontstond het stoute plan om daarvoor - wat gehaast - een boek over Virtual Reality te maken. Er moest toch een soort brochure voor die gelegenheid komen en waarom dan niet meteen een boek.
Zoiets noemen de Amerikanen een `Conference Book'. Ik had er al wat artikelen over geschreven, de hoofdrolspelers op dit gebied ontmoet en was bevriend met John Perry Barlow, `Grateful Dead' liedjesschrijver en ex-rancher uit Pinedale, die al een paar jaar het spoor van het technologisch mysticisme volgt. John kent de wereld van de Virtuele unRealisten als geen ander, is op alle conferenties geweest, komt binnen bij de hackers en de `suits', en is daarbij een begenadigd schrijver. We hebben samen wat rondgezworven in de VS en ik kende zijn opvattingen over de invloed van de techniek op ons leven en over VR.
John is tegenwoordig vooral bekend door zijn werk rond de bescherming van de elektronische vrijheid. Samen met Lotus-stichter Mitch Kapor is hij de drijvende kracht achter de Electronic Frontier Foundation (EFF), die het de laatste tijd opneemt tegen de CIA en de FBI in de bescherming van het hackerdom en die zich inzet voor een gezonde structuur van de elektronische media.
John en ik werden het snel eens, als er een boek moest komen, dan op basis van onze eigen verhalen, aangevuld met korte schetsen en artikelen van de spraakmakers op dit gebied. Geen poging om het fenomeen uitputtend te beschrijven, maar proberen de vele ideeen en visies samen te brengen, met als kanttekening dat we daarmee tegelijk een gecompileerde projectie van de tijdgeest anno 1990 zouden construeren. We zouden VR beschrijven, maar ook onze projecties over wat er mee kon gebeuren, en onze kritiek geven.
Binnen een paar uur was de zaak rond, wanneer een bison (John's symbool) en een oeros (mijn dier) in span ergens aan trekken, gaan er dingen gebeuren. Het was zo'n dag dat alles lukte, iedereen was Šbereikbaar en wilde meewerken, het energieveld rond dit boek kreeg snel vorm in de `groundless reality', waar we beiden in geloven. We creeerden dit boek letterlijk in de Cyberspace van transatlantische telefoongesprekken en faxen in een soort `Auto Conspiracy'-sfeer.
Binnen een paar uur begon de fax te reutelen en kwamen de verhalen binnen, er was niemand die niet mee wilde werken, onze zorgen over copyrights en egotrips bleken ongegrond.
Het boek kwam bij elkaar, waarna het verder een kwestie van vertalen en aan elkaar breien werd. Het boek was in die eerste drukken misschien nog niet echt af, maar dat is Virtual Reality ook nog niet en wat dat betreft is ook deze druk niet veel meer dan een tijdopname.
Dit boek was - in de 1990-versie - wereldwijd het eerste echte boek over dit onderwerp (alleen Myron Krueger heeft in 1983 met zijn boek `Artificial Reality' een aanzet gegeven), ondertussen is er veel meer gepubliceerd. In het Nederlands is er echter nog geen ander boek gevolgd en daarom heb ik begin 1994 een nieuwe versie gemaakt en als primeur die ook op CD-ROM gezet en in 1995 voor deze vierde druk de tekst opnieuw geredigeerd. Nog steeds niet uitputtend, dat is de bedoeling ook niet. Natuurlijk is er de afgelopen jaren een boel gebeurd en kunnen we ook qua illustraties meer laten zien, van echt fundamentele doorbraken is echter nog geen sprake. Heel langzaam begint er een soort industrietak rond VR te ontstaan, maar voorlopig zijn het vooral de defensiecontracten en de videospel-varianten waaraan verdiend wordt.
In de eerste druk van dit boek wezen we op het bandwagon-effect, hoe iedereen mee wilde doen aan VR, hoe het mediafenomeen de feitelijke toepasbaarheid oversteeg. Het is in zekere zin jammer dat we gelijk kregen dat VR het risico liep een modeverschijnsel te worden. Het is spijtig om te moeten constateren dat er behalve meer computersnelheid, een hogere resolutie en meer militaire toepassingen, in het hele denken rond VR nog veel niet veranderd is. VR is nu niet veel meer dan een leuke manier om TV-shows te maken, een modewoord in de reclame, een arcade-attractie en een aardig onderwerp voor quasi-technische artikelen, films en documentaires. Er zat en zit meer in, ook daarom was het tijd voor een herdruk en update. Wat meer structuur, wat meer fundamentele uitleg over wat deze techniek inhoudt, maar ook in deze update blijven de bijdragen van de pioniers op dit gebied erg belangrijk.
Daarom blijven we degenen die hun teksten beschikbaar stelden of speciaal voor ons schreven zeer dankbaar; de Silicon Brotherhood leeft!
Hilversum, september 1990 en maart 1995
Luc Sala
Who am I but my Friends in me
Who are they but the Friend in me
Then what about my enemy
Who is she, who is he, ... in me.

Opdracht: Dit boek is opgedragen aan onze vrienden en vijanden in de planetaire auto-conspiracy, die hun kennis, energie en wijsheid deelden, ons stimuleerden en op vele manieren meewerkten aan dit boek.


P.S. In dit boek worden relatief veel Engelse en computertermen onvertaald gelaten en ook geven we nogal wat citaten in het Engels. Dat komt omdat er vaak nog geen goede Nederlandse woorden voor zijn en in de vertaling veel van de woordspelingen verloren zouden gaan. Ook gebruiken we gewoon de mannelijke hij/zijn en niet de onzijdige persoon, Virtual Reality biedt zoveel perspectieven om de feministische werkelijkheid vorm te geven, dat we hier de eenduidigheid laten prevaleren. Ook hebben Šwe niet overal en merkjes gebruikt, wie woorden uit dit boek wil gebruiken voor produkten (bah!) doet er goed aan te bekijken of ze al gedeponeerd zijn.