© Dealer Info (nr 3 2003)/Luc Sala
Wat iedereen met een
beetje zakelijk inzicht al een jaar geleden zag aankomen, dringt nu pas echt
door. Men doet in Den Haag verbaasd over de zo sterk oplopende werkloosheid,
maar vrijwel iedere ondernemer is al maanden geleden begonnen met knijpen, het
duurt alleen even voor je mensen op een nette manier van de loonlijst hebt. En
het gaat nog door, bij teruglopende omzetten kun je eigenlijk alleen maar op
salarissen bezuinigen, of als je toevallig net aan het einde van je huurtermijn
zit zoeken naar een goedkopere plek.
Normaal gesproken zou in zo'n situatie de overheid juist niet moeten bezuinigen
en de zaak aan de praat moeten houden, maar die theorie is hier (anders dan in
de VS) blijkbaar verlaten, Balkenende wil fors knijpen en Woutertje is zo blij
met z'n zeteltjes, dat ie zich alles laat aanleunen. Bovendien zitten we in de
Euro-fuik en het wordt steeds duidelijker dat die munt ons allemaal omlaag
trekt.
Eerst was het alleen de Internet-branche, waar de klappen vielen, maar
ondertussen zien we dat met name de nieuwe stoerheid van het afgelopen
decennium nu veel meer slachtoffers maakt. Grote projecten, gedurfde overnames,
opgeleukt met opties en bonusdeals, wie niet meedeed was gezien en telde niet
meer mee op de haringparties van de groeistuip-economie. Ondertussen weten we
(dat wil zeggen de burger en de belegger) beter, maar zitten we met de brokken.
De economie, en daarmee een belangrijks stuk fundament van de samenleving gaat
steeds verder onderuit. Nu weer grootgrutter Ahold, dat lekker stoer ging
investeren in Amerika, maar ook niet goed lette op haar kerntaken, iets
waarover ik in Dealer-Info al maanden schrijf. Let maar op, binnenkort vallen
de buitenlandse missers van Ahold in het niet bij de verliezen in de
AH-thuismarkt. Arrogantie, domheid, sturen op afstand, AH heeft zich al lang
voordat de schandalen uitkwamen op dood spoor gemanoeuvreerd door te blijven
geloven in de yuppie-klanten en de oneindige groeicurves.
Maar niet alleen Ahold werd megalomaan, Getronics, vd Moolen en Numico (en UPC,
WOL, Worldcom, KPN etc. etc.) maakten dezelfde fout, en de Betuwelijn, Ceres
terminal en hele reeksen megamissers vallen allemaal onder die nieuwe
stoerheid, die nu zo wordt afgestraft. Je kunt er niet omheen, er is crisis,
zeker voor de ICT branche, maar het rot snel verder.
En de boegbeelden van dat beleid moeten nu wel opstappen, maar met hun vette
optiewinsten en bonussen veilig op zak. Is het niet ongelooflijk, dat iemand
als Ton Risseeuw, die toch door z'n Wang-deal Getronics op het verkeerde spoor
zette, bij KPN weer werd binnengehaald als grote redder. Dat
Newconomy-gladprater Maurice de Hond via z'n oncontroleerbare polls de kans
kreeg de verkiezingen te manipuleren, dat Nina A.K.A. Brink weer potsierlijk op
de TV mag verschijnen of dat ooit-socialist Wim Kok die het allemaal aanzag en
niets deed, nu commissaris wordt bij het grootkapitaal om hen uit de wind te
houden.
Het waren niet alleen de ondernemers, ook de politici droegen bij aan het
paarse drijfzand, en waren er nog trots op ook. Laten we niet vergeten, dat het
allemaal begon met de privatisering, toen Neelie Smit-Kroes samen met de
toenmalige PTT-directie een leuk nestje zag en de toon zette voor het grote
zakkenvullen. Als we nu met een scheefgegroeide onroerend-goedmarkt zitten, is
dat een direct gevolg van het zogenaamd vrijmaken van de woningbouwcorporaties,
waarbij honderden miljarden publiek bezit tot speculatievehikels werden. De
banken, die op grote schaal hun obligatiebelangen in UPC en andere
speculatievehikels veiligstelden ten koste van de aandeelhouders en de
pensioenfondsen - en dus de burgers laten opdraaien voor hun onverantwoorde
beleid - beginnen nu ook weg te zinken. De lijst kan veel langer: openbaar
vervoer, media, cultuur, energie, de heilloze euro en qua ICT zijn we ook al
een soort derderangsnatie geworden. Alleen qua repressie en slaafs navolgen van
de USA doen we het goed, de CDA-ministers laten zich goed kennen als
achterbakse reactionairen die geen andere oplossing weten dan de touwtjes aan
te halen en de islam-haat aan te wakkeren. Als Schiphol een target is geworden
voor een aanslag zul je ze horen jammeren, maar neemt JP boskabouter dan z'n
verantwoordelijkheid? Wanneer zetten we weer ene schandpaal op de DAM!
Herstel wanneer?
Men spreekt nu over een herstel eind '04, maar misschien duurt het nog wel
langer, de gevolgen van de voorgenomen oorlog tegen Irak zijn zeer onzeker. Als
ze werkelijk gaan bombarderen en invallen dan komen er misschien tienduizenden
Iraki's als vluchteling hier voor de deur en wie gaat dat betalen? Natuurlijk,
Irak platgooien en dan op eigen kosten weer opbouwen en moderniseren - met
dezelfde Baath-partij natuurlijk want de oppositie is niet meer dan los zand -
lijkt een slim plan, dat betekent honderden miljarden omzet. Maar wat kost het
om het miljard moslims weer bij de les te halen, en lost een oorlog tegen Irak
de Palestijnse kwestie op? Ik geloof niet in die oorlog, maar het zal er om
spannen, ik verwacht en geloof dat pas op het allerlaatste moment de zaak
gesust gaat worden.
Ondertussen zitten we hier met de brokken van een uitverkochte industrie, een
achterhaald idee over Nederland distributieland, oprakende gasbel en qua handel
zullen de gieren van het kapitalisme hun slag wel slaan. Nederland is hard
bezig zichzelf als zelfstandige economische eenheid op te heffen, tegen de tijd
dat we een Euro-tribunaal in Den Haag hebben is waarschijnlijk de laatste
zelfstandige tuinder opgekocht door een Witrussisch conglomeraat of een
Antilliaanse scherts-BV met als aandeelhouders de dan geëmigreerde familie van
Oranje.
Natuurlijk, het gaat overal niet goed met de economie, wereldwijd zijn de
bedrijven en vooral de beurzen in mineur, loopt de werkloosheid op en weet men
niet meer in welke hoek nog wat te verdienen valt, in ICT blijkbaar niet. Dat
wil zeggen, voor wie nog eerlijk wat wil verdienen, want de grote koek is wel
op, de Microsofts van deze wereld hebben de buit al verdeeld. En doen wij dan
nog mee, met onze Shell, Unilever, Philips, DSM, sorry Ahold is ook al
afgevallen? Is er werkelijk behoefte aan nieuwe software, als de huidige generatie
accountants er al niet meer uitkomt zoals bij AH, gaat men dan risico's nemen
met nieuwe CRM, HRM, ERP, SAN of UMTS. Je krijgt echt het gevoel, dat men
innovatie maar even uitstelt, eerst maar weer de basis in orde. Daar heb je wel
wat nieuwe hardware voor nodig, wat meer opslag, maar geen generatiesprong in
de software.
Men wil het hardop niet toegeven, maar het gaat verrekt slecht in Nederland, we
glijden snel af. Winkels gaan dicht of knijpen qua personeel, industrie
verdwijnt naar lage lonenlanden, en de overheid begint ook onwijs te knijpen.
Als je ziet dat in Amsterdam nu zo'n 20% van alle fabriekspanden en kantoren
leeg staan, dan moet dat toch ook betekenen dat er iets van 20% echte werklozen
zijn, of proppen we de loonslaven nu dichter op elkaar? Vraag en kijk om je
heen, in je directe omgeving zijn er niet alleen veel werkelozen bijgekomen,
maar ook zoeken hele hordes mensen naar iets anders, omdat ze de bui wel zien
hangen. Dan kun je wel praten over 100.000 vacatures, maar waar zijn die dan
behalve in de bakken van de CWI-arbeidsbureau's en de plannen van Sociale
Diensten, die de ene Megabanen-misser na de andere koninklijke interventie
scoren. De realiteit is dat bij heel wat bedrijven, in allerlei branches, het
devies is uitgegaan dat iedereen die wat anders kan vinden, vooral niet moet
aarzelen om een andere baan te aanvaarden en dat er nog hele grote afslankingen
aan komen.
Men praat makkelijk over kenniswerk, maar als ICT-er krijg je nu hoogstens een
baan als tramconducteur. De overheid is wat dat betreft blind en gaat door met
honderden miljoenen te steken in onzinnige computer-projecten. Dus zelfs bij de
enorme bezuinigingen die we in Nederland de komende jaren gaan krijgen, want
dat je het met 14 miljard redt is een sprookje voor domme kiezers, zal er qua
ICT-stimulering, promotie, PC-Privé, aftrekposten en nutteloze geldputten als
Kennisnet wel niet bezuinigd gaan worden. Dat het onderwijs een aanfluiting is
geworden los je niet op door nog meer ICT op te leggen, of door nog meer zogenaamde
kenniswerkers op te leiden die niet meer kunnen dan werken aan de vorm en niet
aan de inhoud. Waarschijnlijk gaat men er zelfs een speerpunt van maken, totale
onzinplannen als glas door de plee (zie het rapport Andriessen om in Amsterdam
een nieuw breedband-net aan te leggen, terwijl de stad al vol ligt met zwarte
fibers) krijgen dan prioriteit. Kenniseconomie is het volgende stoplapje, maar
welke kennis dan, volgens mij hebben we meer behoefte aan een goede
Islam-universiteit of voor mijn part een postdoctorale tovenaars-opleiding dan
geld steken in nog meer wollige Mac-gelovige compentence leuterpraat.
Een einde aan de
belazer-economie?
De "hype-era" is over aan het gaan, misschien is de grote
publieksmanipulatie in de VS rond Irak en de War-on-Terror wel de laatste
eruptie van dit fenomeen. Want hoelang kun je de zaak blijven bedotten, hoelang
kun je de consument, de zegeltjesplakker, de kiezer en de aandeelhouder blijven
belazeren. Want zo begint men dat toch wel te voelen, de verhalen over schandalen
in de accountancy, de bouwbranche, het falen van de privatisering, de tekorten
bij de pensioenfondsen, de makelaars en notarissen die toch maar niet goedkoper
werden, men wordt erg gevoelig voor de luchtballon-branches en daar hoort
helaas de overheid ook bij.
Het wordt nu duidelijk hoe ook daar is gerommeld, hoe ook daar de bonussen
werden uitgedeeld aan brave partijgangers, hoe ook daar eigenbelang,
zakkenvullerij en grove incompetentie meespeelden. Een overheid, die niet meer
top-down kan opereren, solidariteit in termen van toegang tot schaarste
vertaalt, volgens Schnabel van het S&C Planbureau moet zorgen voor
Richting, Ruimte, Resultaat en Rekenschap, maar de economische crisis duidelijk
niet aankan. Geen supply-side economics, geen monetaire instrumenten, alleen
met de Melkert-banen kan men quasi-werk in stand houden en ondertussen smeken
en bidden dat de loonstijging beperkt blijft. Het is een magere remedie, hou de
melkeniers/ID-baners maar aan het werk, maak re-integratie de nieuwe zakkenvul-branche
voor je vriendjes en kijk vooral niet te ver vooruit.
De vraag is nu, wat er hierna gaat komen, hoe we door het dal en ook weer uit
het dal gaan kruipen. Na de privatiseringsgolf, de deregulering en de vrije
markt zou er wel eens een periode van meer planmatige aanpak en marktsturing
kunnen komen. Als het koud wordt kruipen we weer bij elkaar en accepteren we
meer regels. Bij de openbare orde en veiligheid zien we dat al, de rechtsstaat
begint daar communistische en misschien wel fascistische trekjes te vertonen.
Er groeit weer een onderklasse en helaas bestaat die voor een (te) groot deel
uit de 'nieuwe Nederlanders', daar kan het wel eens fout gaan lopen. Hoelang
accepteert men dat er blijkbaar twee soorten mensen zijn en zoiets als burgerrechten
en de grondwet minder tellen als je een kleurtje hebt? De markteconomie begint
langzamerhand om te zwaaien, de nadelen en de ongelijkheid van het
neo-liberalisme worden voelbaar en dus gaat het roer om, we worden weer wat
socialistischer. Maar niet zonder ellende, onrechtvaardige besparingen en denk
maar niet dat pol-idool Wouter Bos daar veel aan kan of zal doen.
Het is evenwel onafwendbaar dat in een maatschappij, waar de transparantie door
ICT, Internet en de mondige burgers en stakeholders alleen maar toeneemt, de
vrije markt beperkt moet gaan worden. Want niet alleen zullen al te vette
winsten snel worden gesignaleerd en ontweken, maar we lopen het risico dat alle
winsten zullen verdwijnen. Dat zien we al in bijvoorbeeld de auto-industrie,
waar de hele toelevering op basis van cost-plus calculatie gebeurt. Men krijgt
een vergoeding voor productie, logistiek, voorfinanciering en zelfs een stukje
productontwikkeling, maar meer dan een heel beperkte echte winstopslag zit er
niet in. Natuurlijk, het zijn de automerken die de grote risico's lopen in de
markt, het ene model slaat wel aan, een ander flopt. Maar de schaalgrootte van
de ondernemingen is wel zodanig, dat men zich wel heeft ingedekt in meerdere
marktsegmenten, Jaguar is nu toch ook Ford.
Er zijn meerdere sectoren waar dat cost-plus langzaam binnensluipt, in de zorg,
de medische wereld, maar ook in de utiliteitsbouw waar men zo de fraude wil
aanpakken. In feite is ook daar al lang geen sprake meer van een vrije markt,
zie de Betuwelijn of de NZ-lijn die almaar duurder wordt.
Maar een samenleving die op brede schaal gaat werken met een cost-plus
prijsstelling verliest wel de smeerolie van de vooruitgang, dat heeft de
teloorgang van het communistische systeem wel geleerd. Je kunt sturen en plannen
wat je wilt, en vanuit bijvoorbeeld milieu-oogpunt heeft dat enorme voordelen
omdat je minder verspilt, maar het wordt wel allemaal grijs en magertjes. Toch
is dat het dreigende scenario, al was het maar omdat er technologisch geen
grote doorbraken meer zijn en we de koek wereldwijd toch wat eerlijker zullen
moeten gaan verdelen. Want dat is ongetwijfeld ook een van de gevolgen van die
oorlog tegen Irak, al die mensen daar gaan we wel opvoeden tot brave
consumenten USA-style, zelfs met een brede uitstraling naar de regio volgens
Bush c.s. Vrede per Hummer, maar eigenlijk per MacDonald. De PAX Americana is
wat dat betreft vooral een vrede van het vreten.
L.Sala
© Dealer Info