Bit Bang:

in de schaduw van het millennium

De dreiging van de millennium bug
tips en maatregelen om de problemen het hoofd te bieden.

Ir. L.H.D.J. Sala n.i.
met bijdragen en input van
Oussama Cherribi en Ronald Wouterson

ISBN: 90-73107-08-3
een uitgave van:
MySTèR Millennium Project
Singel 459, 1012 WP Amsterdam
020-6202970, fax 020-6253280
sala@euronet.nl

1e druk: 18 sept 1998
2e druk: november 1998

Inhoudsopgave:

Bijlages en kaders:

De millennium-bug is ontstaan omdat in veel computers en software niet goed rekening is gehouden met de overgang van 1999 naar 2000. Als gevolg daarvan gedraagt de computer zich alsof het 1900 of 1980 is. Berekeningen met een datum gaan dan fout en soms stopt het systeem. Repareren is mogelijk, maar de millennium-bug is in zoveel software en systemen binnengeslopen dat dat erg veel werk kost, niet alles opgemerkt wordt en er dus een behoorlijke kans is dat er hier en daar wat fouten blijven zitten.


Voorwoord

Wisdom is not knowing
but feeling the truth

Wat is wijsheid? Je kunt eenvoudig stellen dat “Brand” roepen in een theater wanneer er niets aan de hand is niet mag, maar hoe zit dat wanneer je iets ziet smeulen of hoort dat er ergens een bom is neergelegd. Op welk moment en op welke manier kan en mag of moet je zelfs betrokkenen informeren over een dreigend gevaar? Hoe lang mag je de mensen in het theater in onwetendheid laten, terwijl je bezig bent de brandladders en ambulances gereed te zetten?

Het millennium probleem veroorzaakt onrust, er is onzekerheid over wat gedaan moet, kan en zal worden. Lukt het om alles onder controle te krijgen? Ondanks de inspanningen van velen weten we nu al, dat niet alles 100% zeker millennium-proof zal zijn. Omdat het hier geen geïsoleerd probleem betreft, de millennium-bug kan overal toeslaan en via het domino-effect iedereen bereiken, zal dit onrust veroorzaken, misschien zelfs paniek.

De vraag is nu, op welke manier en welk moment de burger geïnformeerd moet gaan worden. De overheid en het Millennium Platform zijn daar aarzelend in, ze willen geen paniek veroorzaken en kiezen er voor, eerst de direct betrokken in bedrijfleven en bij de overheid (de probleemhebbers) voor te lichten en dan ook de millennium bug zo veel mogelijk traceren en aanpakken. Dat ook de burger met het probleem te maken krijgt is van later zorg, eerst maar aan het werk, stelt men, het is een technisch en organisatorisch probleem.

In dit boek ga ik echter uit van een ander scenario, waarbij de schaduw van het millennium-probleem al lang voordat er ook maar één bit fout gaat, zal leiden (en dat is al merkbaar) tot een financiële en economische crisis en als gevolg daarvan ook tot sociale onrust. In zo'n scenario moet de burger vooral tijdig weten wat er aan de hand is en betrokken worden bij de oplossingen. Het millennium-probleem oplossen zonder de mogelijke slachtoffers (de probleemkrijgers)  van de technische en de maatschappelijke problemen er bij te betrekken is in mijn visie onverantwoord. Juist omdat de overheid en het bedrijfsleven geconfronteerd zullen worden met moeilijke kwesties betreffende de juridische aansprakelijkheid en verantwoordelijkheid is zwijgen over de ernst van het millennium-probleem contra-productief en roept de verdenking op, dat men de zaak wil verdoezelen.

Dit boek (maar er zijn al erg veel publicaties over dit probleem) draagt daarom misschien bij aan de onrust en zaait mogelijk paniek. Gelukkig hebben we nu nog even tijd om er wat mee te doen, te zoeken naar oplossingen en acties in gang te zetten. Ik denk dat juist wat meer druk vanuit de burger hard nodig is om overheden, bedrijven, banken, nationale en internationale organisaties in beweging te krijgen.

In mijn visie kan het millennium-probleem een sociale en economische ramp worden, waarbij we juist de creativiteit en inventiviteit, het ondernemerschap en het verantwoordelijkheidsgevoel van iedereen goed kunnen gebruiken. Gezien de enorme sommen geld die het nu al kost is dat ontkennen domme struisvogelpolitiek.

Aan de andere kant, er staat dus grote reorganisatie en opruiming voor de deur, als we dat positief bekijken en het samen aanpakken kunnen we een prima derde millennium tegemoet zien! Laten we maar eens goed analyseren hoe we met al die computers omgaan, weggooien wat niet meer gebruikt wordt (grote computers zitten vol met overbodige spullen), verstandig vervangen en vooral op een rijtje zetten wat nu eigenlijk essentieel is. Zo'n operatie kost geld, maar misschien is dat wel goed besteed, voor de samenleving als geheel is zo'n opfrisbeurt wel goed. Ook kunnen we nu eens zien hoe kordaat, deskundig en betrouwbaar onze politici, onze banken en verzekeraars en al die instanties nu eigenlijk zijn. Voorlopig valt dat tegen, men beschermt vooral het eigen belang, maar in het hele proces van de millennium-bewustwording kan het gezonde verstand en het notie dat eerlijk toch het langst duurt misschien toch aan kracht winnen.

Luc Sala

We beginnen met een eenvoudige test!
Doe deze test overigens niet wanneer er belangrijke data op uw PC staan of er een qua tijd beperkte software-licentie op zit zonder eerst 'n back-up te maken!

Zet de datum van uw PC naar 31 december 1999 om 23u59 (via het DOS-commando Date en dan Time) en wacht een paar minuten. De datum verspringt dan meestal keurig naar het jaar 2000. Wanneer u de PC vervolgens heeft uitgezet en weer opstart is die datum echter vaak 3 augustus 1980!!! Bingo, de millennium-bug in uw voortuintje. Lastig, soms oplosbaar, maar een groot deel van de vooral wat oudere PC's (sommigen zeggen 70%) is voor b.v. de boekhouding, email, filebeheer naar datum etc. etc. niet meer bruikbaar. Misschien een kwestie van een andere Bios-chip, een stukje firmware vervangen, maar in ieder geval een signaal dat ook op uw bureau het millennium niet genegeerd kan worden.

Nog een eenvoudig rekensommetje. Wat zou het u kosten om een bedrag van uw spaarrekening of giro te halen en om te zetten in bankbiljetten of zelfs eenvoudig te verhandelen gouden Krugerrands. De door de bank te vergoeden rente is heel mager en met dat goud is er niet alleen de kans op aanzienlijke winst als de goudprijs gaat stijgen, maar als de nood echt aan de man komt kan het een heel handig betaalmiddel zijn. En wat kost het? Een beperkt bedrag, een paar procent die u anders aan rente zou krijgen van de bank. In Amerika houdt de federale bank al rekening met een toenemnde vraag naar contanten en heeft maar liefst 50 miljard dollar extra laten drukken vanwege het millennium.

Het is ondertussen duidelijk dat ziekenhuizen rond de eeuwwisseling problemen verwachten en bijvoorbeeld geen wachtlijstoperaties uitvoeren. Een baby rond die tijd krijgen is dus niet zo verstandig en dat is bijvoorbeeld een goede reden waarom de overheid niet al te lang mag wachten met brede voorlichting aan de bevolking.

Wanneer er na 00.00 u op 1 januari problemen zouden zijn met de stroomvoorziening of met b.v. alarminstallaties of telefoon dan is het geen goed idee als er op grote schaal vuurwerk wordt afgestoken. Wanneer het licht uitgaat maar de vuurpijlen en rotjes om je heen knallen, zullen veel mensen erg ongerust worden.


Het einde van de wereld (zo)als we die kennen:
TEOTWAWKI = (The End Of The World As We Know It)


Inleiding: een ongekende uitdaging

Het jaar 2000 (Year 2 Kilo of Y2K) komt naderbij en voordat u de oliebollen gaat bestellen is het misschien verstandig om iets meer te weten over dat lastige technische probleem, dat onze feest-stemming aardig aan het bederven is. Er is namelijk een op zich klein foutje geslopen in erg veel computerprogramma's, de eeuw-aanduiding is weggelaten en die 'millennium-bug' blijkt moielijk op te sporen, soms lastig te verhelpen, maar kan de bron zijn van allerlei ellende.

De kranten staan er vol mee. Het gaat dan over de technische problemen met computers en embedded systemen (chips in installaties) op de `gevaarlijke' data namelijk 1 januari 2000, maar ook 9 september 1999 of 29 februari 2000 (zeer onregelmatige schrikkeldag) kunnen problemen geven. Op die data zouden computers en chips zich namelijk kunnen verslikken, stilvallen of op hol slaan, met soms nauwelijks merkbare gevolgen maar naar men vreest gaan er ook belangrijke, vitale dingen fout.

Het is eigenlijk erg stom, die millennium-bug zou men toch eigenlijk veel eerder hebben moeten opmerken, Maar dat is dus niet gebeurd en nu zitten we er mee. Een paar cijfertjes te kort, namelijk het gebruik van een afgekort jaartal (99 en niet 1999 en 00 i.p.v. 2000), is de oorzaak van de ellende, een probleem dat de samenleving wereldwijd honderden miljarden gaat kosten. Niet alleen dat, er gaat toch nog zoveel fout dat we van een ramp kunnen spreken, stellen de onheilsprofeten.

Overal duikt het op, er zijn boeken, artikelen, websites en TV programma's over de millennium-bug en wat daar aan gedaan wordt c.q. gedaan had moeten worden. De media werpen zich op dit nieuwtje, met een zekere sensatiezucht en zonder erg diep te graven. De publikaties en programma's geven al dan niet rampzalige scenario's over wat er allemaal mis kan en zal gaan, en de rampenfilms over het millennium dikken dat nog eens een beetje aan. Want er kan heel wat mis gaan, wordt ons voorgehouden. Geen gas, licht of water, geen geld uit de muur en geen diepvries of fast food, vooral de Amerikanen weten het op te dissen alsof de Apocalyps of Armageddon voor de deur staat. Vooral het wegvallen van elektra maakt ze bang, want dat komt daar in de VS toch geregeld op vrij grote schaal voor en de mensen weten dus wat het betekent als er een paar dagen of weken geen stroom is. Dan is er vaak ook geen verwarming, airco en geen diepvries, maar er is wel het gevaar van plunderingen en overvallen.
Nu zijn er veel onheilsprofeten, die de technische ellende, het falen van computers, installaties, centrales en satellieten in beangstigend detail uitmeten, maar is dat het enige? Moeten we wachten tot middernacht 31 december 1999 voor het einde van de wereld als we haar kennen of gaan we al eerder naar de digitale hel. Komt er misschien al een crisis voor de technische crisis nog maar een chipje uit balans heeft gebracht?
Helaas, daar ziet het naar uit, als de brede massa in de gaten krijgt dat er toch wel heel nare dingen dreigen is paniek, om te beginnen op de financiële markten en beurzen, niet ondenkbaar. Ik denk dat er al veel eerder dan 31 december 1999 een economische instorting zal komen. Het speelde al mee bij de mini-krach van de nazomer van 1998 en zal de komende depressie alleen maar verergeren. Niet iedereen ziet de connectie met het millennium, maar als bedrijven als Baan Software aangeven dat hun klanten orders uitstellen vanwege de millennium-onrust wordt dat wat duidelijker. Ik denk dat het 'grote geld' al een tijdje aan het vluchten is, de zeperds laat men over aan de particuliere beleggers.

Er dreigt een verdere depressie en een run op de banken die enorme schade kan en naar ik vrees zal aanrichten. In de zomer van '98 heeft de crisis in Azië, de omwenteling in Indonesië en de roebel-crisis in Rusland al een paar keer tot zo'n run op de banken geleid, die alleen met veel steun van internationale banken en instanties in de hand is gehouden. Maar een instorting van ons monetaire systeem is geen onmogelijkheid en de gevolgen kunnen desastreus zijn, kijk maar eens hoeveel Japan Inc. heeft moeten inleveren en met hoeveel verlies nu bijvoorbeeld onroerend goed moet worden afgestoten, vaak 60% onder de aankoopprijs.
Ook de miljarden-kater van de zgn. hedge-funds houdt een les in. Zo'n crisis voor het hele `Westen' is onmogelijk, stellen de banken en overheden zelf, maar wanneer er een echte `harde' aanleiding komt zoals de millennium-bug, dan is een crisis zeker niet ondenkbaar en naar ik meen zelfs waarschijnlijk. Het gaat dan om een economische/psychologische crisis die voorafgaat aan wat er op 1 januari 2000 feitelijk gaat gebeuren.

Die crisis, die instorting van het systeem door een oververhitte  publieke opinie en brede angst bij de burger, lijkt men op dit moment over het hoofd te zien. Het is vreemd, bij al die angst voor de technische rampen, stroomuitval, doldraaiende computers en zwijgende satellieten, gaat men vrijwel voorbij aan de psychologische schaduw van die mogelijke problemen. We gaan, in mijn visie, de millennium-crisis dan ook al maanden en maanden eerder krijgen, voordat er ook maar iets mis gaat in welke computer dan ook. Ik gebruik voor die crisis de kreet BIT BANG, want het gaat om de angst voor wat er kan gebeuren, niet om het digitale inferno zelf.
De aanduiding Bit Bang refereert aan de Big Bang van het universum, maar geeft ook aan dat er een onberedeneerde angst is die mogelijk in de loop van 1999 zal leiden tot grote onrust, instorten van de financiële markten en een economische crisis, allemaal zonder dat er op 1-1-2000 ook maar iets hoeft te gebeuren. De schaduw van het onvoorspelbare is machtig, de angst voor de angst bepaalt de agenda!

Bit Bang, de angst voor het instorten van de digitale samenleving en daarmee van de wereld zoals die nu functioneert.

De Millennium-bug

Er is geen astronomische aanleiding om het jaar 2000 anders te zien als een gewoon jaar.  We weten dat zelfs de relatie met de geboorte van Christus niet meer klopt, 2000 is hoogstens symbolisch belangrijk. Toch er is dat nare, geniepige software-foutje dat ons opschrikt.

Er zijn ondertussen heel wat bits gewijd aan het millennium-probleem, de software-industrie tot diep in India is volop in de debug-slag maar ook de burgers beginnen in de gaten te krijgen dat er wat mis kan gaan.
Vooral in de VS is er een hele `survival' beweging op gang aan het komen. Die pikken op dat het fout kan gaan en bereiden zich vooral voor op de periode na het millennium, het zwarte gat dat uren, dagen, maanden kan duren. De basis voor hun angst blijft echter de techniek, die het gaat opgeven, ze denken dat het niet lukt om de zaak op tijd te verlossen van foute datavelden en foute berekeningen met de verkeerde datum.
De overheid en grote bedrijven en zeker de telefoonmaatschappijen, elektriciteitsleveranciers en dergelijke essentiële diensten zijn zich ondertussen goed bewust van het technische probleem en er wordt (in het Westen) hard aan gewerkt. Misschien niet hard genoeg, maar bedrijven als b.v. Shell hebben dit probleem zeker niet genegeerd. Men is serieus bezig, in veel gevallen heeft men de mogelijke missers gelokaliseerd en probeert men tijdig, dus voorjaar 1999 of eerder, de zaak klaar te hebben en Y2K-compliant te zijn. Daarvoor worden tests ontworpen en nu al hoor je het gejuich als bijvoorbeeld de computers van de beurs in Wall Street bij zo'n test overeind blijven.

Waar nodig worden keuzes gemaakt, accepteert men dat niet alles aangepakt kan worden, wat dat betreft blijft er zeker nog tot 2005 werk voor millennium-debuggers die de minder urgente klussen later gaan doen.
Even de omvang van het probleem, er zijn in de VS alleen al:

en meer dan 120 miljoen PC's.

Toch neemt al dat debuggen, plannen en testen de ongerustheid niet helemaal weg. De percentages `millennium-proof' vliegen je om de oren, maar hoe betrouwbaar zijn die? Als dit departement of dat bedrijf roept dat ze millennium-compliant zijn, wie garandeert dat dan. En de grote bedrijven hier kunnen het wel redelijk voor elkaar hebben, maar hoe staat het met de installaties elders in de wereld, gaan de grote `utilities' niet alsnog op de knieëen als hun toeleveranciers (van grondstoffen of apparatuur) na een tijdje falen.
Wie op zoek gaat naar echte harde feiten en deskundigheid op het gebied van de Y2K-problematiek heeft het niet gemakkelijk. Zowel in het `normale' circuit van deskundologen en seminar-zakkenvullers als op het Internet zijn het voornamelijk nitwits die hier ten eigen bate de profeet gaan uithangen. Er zijn prachtige comité's, platformen, projectbureau's, nieuwsbrieven, monitoren maar het blijft bij prietpraat. Dure namen, grote organisaties doen mee, maar dat is geen enkele garantie dat er ook effectief gewerkt wordt. Veel PR en ernstige woorden, verder doet men het af als een vooral technisch probleem. Dat lossen we nog wel op, zou Den Uijl zeggen, maar hou de gordijnen op vrijdagavond 31 december 1999 toch maar dicht.

Frame 223: Wat is eigenlijk Millennium-compliant?

Techniek: wat gaat er eigenlijk fout

De oorzaak is zo simpel, zes datumbytes (cijfers) in plaats van acht, geeft dat nu zoveel problemen? Helaas, we kunnen er niet omheen, het afkorten van het jaartal tot twee cijfers blijkt een lastig probleem en wat rommelen achter een computerterminals lost het helaas niet op. Er moet heel wat gebeuren, tot die overtuiging ben ik ondertussen wel gekomen. En dat allemaal omdat ze tien, twintig, dertig jaar geleden hebben zitten slapen of eigenlijk gewoon te zuinig waren. Wat toen verre toekomst leek, is nu actueel en dat valt behoorlijk tegen!

Erg veel oudere computers, computersystemen, chips en automatische besturingen, maar ook de software die nu draait op nieuwere systemen, zijn gemaakt toen geheugen en opslag duur was en men bespaarde op de vier bytes van het jaartal (een volledige datum vraagt 8 cijfers, 01-01-1900). Met twee bytes kon je ook toe, dat ging sneller en wie verwachtte dat die software 30 of 40 jaar zou blijven draaien. Maar nu zitten we met dat probleem, berekeningen met 2 cijfers gaan per 1-1-2000 (dus 01-01-00) fout.

Nou leek dat in eerste instantie niet zo'n probleem, de software-ontwikkelaars van tien, twintig jaar geleden zullen het wel eens hebben opgemerkt, maar namen aan dat er wel een oplossing voor zou komen, bovendien verwachtte men toen dat de software nooit zolang gebruikt zou worden. Maar toen men een paar jaar geleden eens wat beter ging kijken en onderzoeken hoe die overgang naar 2000 zou verlopen, kwam de schrikwekkende waarheid boven water. Vrijwel al ons computergebruik is doordrenkt van datums, van berekeningen die met tijd werken, we hebben bij de automatisering van fabrieken en installaties die millennium-fout ongemerkt, echt als een soort ongedierte, overal in laten kruipen. Eerst waren er maar een paar mensen, die daar voor warschuwden en die werden aanvankelijk niet geloofd. Pas in 1997 werd het ook de overheid en de politiek duidelijk, dat hier een ernstig probleem de kop opstak. In tienduizenden programma's, miljoenen computers, en honderden miljoenen chips zat een foutje en om die allemaal op te sporen en te verhelpen zou een enorme inspanning geleverd moeten worden. Ondertussen is zelfs duidelijk, dat helemaal uitroeien van de millennium-bug niet zal lukken, we proberen er het beste van te maken en hopen dat het meevalt.

Hardware, software, database
Een computer werkt met hardware en daarop verschillende lagen software. Er is een BIOS, een operating systeem, netwerksoftware, toepassingssoftware en uiteindelijk zijn er ook nog de feitelijke gegevens, de data. De pure hardware is niet datum-gevoelig, maar in al die software die soms als zogenaamde firmware is vastgezet in chips, zitten her en der datum-functies. Als je een PC opstart zie je van welk jaar de BIOS stamt, er zit een klokfunctie is, maar ook in het operating systeem en alle lagen van de software kom je datums tegen. Soms is die niet zo belangrijk en kunnen we best leven met een datum als 03-12-00 op het scherm of op een uitdraai, maar vaak wordt daar mee gerekend. Bijvoorbeeld de rente over een periode, salarisberekeningen, maar ook de tijd sinds een laatste bewerking. Waneer het programma aan de gang gaat met 00 en niet met 2000 kunnen er dan fouten optreden, die resulteren niet alleen in rare uitkomsten, maar die komen weer in rekeningen te staan, op girokaarten en zo draait de zaak in de soep. Want het gaat dan meestal niet om één giro, maar een heleboel tegelijk en die foute gegevens, tegoeden etc. verspreiden zich dan ook weer naar andere rekeningen etc. etc. Een nachtmerrie voor de boekhouders, maar ook voor de burger die achteraf maar eens moet gaan uitleggen dat ie werkelijk geen honderd jaar achter elkaar gebeld heeft.
Dit soort foutjes zit ook in installaties, liften, kerncentrales etc. etc. en die werken vaak met bepaalde onderhoudsperiodes. Worden die overschreden, dan stopt de boel gewoon, maar dat kan knap lastig zijn als je net in die lift zit.
Voor wat betreft de administratieve software, dat gata om tienduizenden programma's bij banken, overheid en bedrijven, samen zijn dat honderden miljoenen regels programmacode, die doorgelopen moet worden. Maar dat is niet voldoende, daarnaast moeten ook de gegevens zelf, de data worden aangepakt. In een lijst van bijvoorbeeld klanten staan ook data, wanneer ze betaald hebben en dergelijke. Ook die moeten worden aangepakt, al is dat relatief simpel omdat daarvoor niet iedere 'record' hoefte te worden verandert, dat kan automatisch. Toch betekent dat voor een bank, die soms miljarden 'records' heeft dat zo'n aanpassing een paar uur of dagen vergt en dat kan dus alleen wanneer ondertussen de zaak wordt stilgelegd voor veranderingen (mutaties). Daarvoor is men erg huiverig, dus ook bij de data-conversie zijn problemen.

Thuis-PC
Ook op kleine schaal krijgen we die millennium-bug natuurlijk over de vloer, met name de PC heeft er last van. Naast aanpassingen van Bios en de klok blijkt dat ook de operating software niet goed millennium-bestendig is. Zelfs Windows '95 geeft millennium-problemen, pas bij Windows '98 zegt Microsoft dat het allemaal klopt. Maar hoe zeker is dat? Niet dus, want opstarten 's nachts op nieuwjaar, ook al in 1999, kan problemen geven. Maar ja, hoe vaak is uw PC al blijven hangen, gecrasht en krijgt u daarvoor een leuke vergoeding van Microsoft? Ook de oudere versies van netwerksoftware zoals NetWare van Novell moeten worden vervangen, bij Unix moet worden overgestapt op versie 10 of 11 en dat geldt voor erg veel software, er moet een upgrade of nieuwe release worden geïnstalleerd.
Dat kost niet alleen geld voor die upgrade of nieuwe versie, maar juist het weer installeren, aanpassen aan de gebruikers, invoeren van rekeningschema's Lagen en ketens
Dat ook relatief simpele computers en besturingen het niet goed doen, gaat ons opbreken. Dat nare datumprobleem krijgen we met allerlei zaken, met de thermostaat, de telefoon-benatwoorder en het alarmsysteem. Je hoeft niet eens direct met een apparaat te werken om er last mee te krijgen.
Neem als voorbeeld een OV-jaarkaart die niet klopt als ie op 3 januari uit de computer komt en op 4 januari op de mat valt. Jammer, foutje van de computer, maar moet de overheid dat maar betalen, of het softwarebedrijf dat de spullen leverde of rijden we januari 2000 allemaal gratis, overigens ook een oplossing!
Het probleem gaat natuurlijk dieper dan wat papieren probleempjes, er zijn serieuze twijfels of met name de real-time besturingen van grote utilities en complexen, bij de banken, overheid, openbaar vervoer (incl. luchtverkeer), telecommunicatie, energie en waterstaat millennium-proof zijn. Daar is sprake van een keten, die helemaal moet werken anders komen alle schakels tot stilstand.
De complexe systemen, met vele 'embedded' processors (niet zichtbaar, maar ze zitten in de lift, koelkast, auto, atoomcentrale, gasafsluiters, olieplatforms), zijn erg moeilijk helemaal door te testen, wat men ook beweerd. Men is daarbij ook nog eens afhankelijk van wat elders gebeurt. De PTT bijvoorbeeld, een van de organisaties die zichzelf duidelijke doelen stelt (voor 1999 alles klaar) en relatief goed is voorbereid, kan haar eigen centrales wel controleren, maar hoe zit het met satellieten en onderzeese kabels? En wanneer daar door een storing bijvoorbeeld alle lijnen bezet raken, zou dat dat het nationale net niet overbelasten? Je kunt testen en testen, maar dat alleen met systemen waar die datum van buitenaf te resetten is, voor veel embedded chips is dat erg moeilijk.

Frame 421: de afkorting Y2K

Embedded chips
Voor zover het millennium probleem gaat om uw giro, pensioenpremie of buskaartje is het misschien een paar dagen of weken lastig, maar nog wel te overleven en recht te trekken, maar er gaan ook dingen en diensten fout die we niet kunnen missen. Die worden nu dus de vitale diensten genoemd, de zaken die ook door de overheid als urgent worden gezien, Zonder gas, stroom, telefoon, water en geld kunnen we niet lang draaien. De relatie tussen een electriciteitscentrale en de Y2K-bug is misschien niet direct duidelijk, daarvoor moeten eerst wat technische zaken worden uitgelegd.
Naast computers met daarin een aantal chips zijn er ook losse chips, die op zichzelf bepaalde functies vervullen. In een digitaal horloge zit er één, en die heeft vrijwel altijd ook een datumfunctie, al wordt die in goedkope horloges niet benut. Maar ook in een programmeerbare thermostaat, in auto's, alarmsystemen en in heel veel wasmachines, koelkasten, telefoons etc. zit zo'n chip. Omdat je ze niet ziet noemt men die wel embedded. Soms is het bijna een complete PC, in bijvoorbeeld een pomp van een benzinetankstation die met credit-cards en zo kan werken zit een stevige computer en zit er ook een extra connector aan zodat de onderhoudsmonteur er een beeldscherm en toetsenbord op kan aansluiten. Op die manier kan een eventuele Y2K-bug er ook worden uitgehaald. In uw horloge zit z'n connector echter niet, daar kun je achteraf bijna niets meer aan doen. Als bijvoorbeeld de alarmfunctie op 1 januari 2000 denkt dat het tijd is u te wekken maar niet meer stopt, is de batterij na een uurtje wel leeg en werkt het horloge niet meer. Iets dergelijks geldt ook voor brandalarms, programmeerbare afsluiters, installaties met PLC's (programmable logic controllers) en meer van dat soort technische spullen, waar fabrieken, electriciteits-centrales, satellieten, raketten, apensystemen, vliegtuigen vol mee zitten. Voor een deel is dat te simpel voor een datum-functie, voor een deel stamt het uit de tijd dat men specifieke chips gebruikte die ook geen problemen geven, maar heel vaak zitten er van die min of meer universele chips in, die standaard een klok, kalender en datum-functie hebben. Die waren net zo duur als speciale chips, ook al wordt er maar een deel van de functies gebruikt. De ellende is nu alleen, dat men niet meer precies weet welk deel en dat komt omdat naast de leverancier van de chip ook de systeembouwer er een eigen stukje software in heeft gezet. Dat is ondertussen ook al een paar keer aangepast en vaak is niet meer na te gaan hoe. Ga dan maar eens naar Y2K-bugs zoeken, vaak is het handiger om er maar een nieuwe en wel Y2K-bestendig subsysteem in te zetten. Het gaat echter om heel veel van die embedded chip in grote installaties en zelfs als men heel zorgvuldig te werk gaat, ziet men er allicht een paar over het hoofd. En als die nu net op een kritiek punt zitten gaat het mis, een brandalarmmelder die vergeten is maar wel alarm geeft legt dan zo'n hele centrale plat. Het is niet voor niets dat men nu bij kritische installaties zoals kerncentrales overweegt de zaak maar tijdelijk plat te leggen in december 1999.
Er zijn natuurlijk wel oplossingen en dat gaat ook steeds beter. Er zijn heel wat bedrijven die zich op de Y2K-bug hebben geworpen en er worden hele slimme methodes ontwikkeld, bijvoorbeeld door datums te verschuiven (windowing) en met ge-automatiseerde reparatie van programmaregels. Maar het helemaal klaar krijgen van alle software, dat heeft men al opgegeven, dat lukt niet meer. Want je moet niet alleen oplossen, maar ook controleren en testen. Door  de Y2K-datum te simuleren kun je (niet helemaal zeker) zien of het nog goed werkt, alleen zijn de resultaten vaak niet bemoedigend.
De tests met vooruitgeschoven datum (en die dekken maar het topje van de ijsberg) in de Amerikaanse automobielindustrie geven volgens de Amerikaanse millennium-expert Peter de Jager duidelijk aan, dat als er ergens in de hele keten van een moderne fabricagestraat stukjes zitten die falen, de hele zaak onderuit gaat. Net als een rij domino-stenen valt dan alles om. De auto-industrie gaat dan ook vele honderden miljoenen uitgeven om te voorkomen dat dat ook op het Y2K-moment suprême gebeurd.
Die ervaring geeft echter wel te denken, want hoe zit het dan met atoomcentrales, luchtverkeersregeling, de grote databanken, defensie etc. En misschien dat ze hier de zaak wel goed in de hand hebben, maar als in Moldavië, Tetjenië of Tadjikistan een atoomcentrale de lucht ingaat zitten we hier ook met de ellende.
In Zweden heeft men al van die tests gedaan en daar bleek toen een water-toevoer niet te functioneren en de geteste centrale niet op te starten. Men overweegt nu om eventueel de atoomreactoren maar te stoppen als het niet lukt om met een andere techniek het probleem te omzeilen. Ook in Frankrijk wordt gesproken over het stilleggen van de kerncentrales. In Noorwegen is men wat dat betreft erg ongerust over een hele reeks oudere atoomcentrales van het Chernobyl-type net over de grens met Rusland. Er wordt nu door de Europese Unie onderzoek gedaan naar de millennium-staat van centrales in Oost-Europa.
De zaken die hier op lokaal niveau menselijkerwijs uit de hand kunnen lopen, zoals misschien luchtverkeer, openbaar vervoer, de giro etc. daar kunnen we wel een paar weken mee leven, er zijn soms ook stakingen, watersnoodrampen of oliecrises, dat overleven we met wat inschikken wel. Maar een atoomcentrale die de lucht in gaat, raketten die plotseling het luchtruim gaan kiezen, satellieten die het niet meer doen, een intensive care afdeling op hol, dat los je niet eventjes op.

Niet alleen 01-01-2000, maar ook andere data, ook al 01-01-1999
Naast de eeuw-wende blijkt ook 29 februari 2000 (schrikkeljaar) een probleem, maar sommige computers beginnen al eerder dan 1 januari 2000 op te spelen. Misschien al op 01-01-1999 of op 09-09-1999. Vrij vaak is namelijk het getal 99 het signaal om bijvoorbeeld records uit te gaan draaien of te stoppen met de uitvoering. Dat getal 99 was een eenvoudige programmeertruc om het einde van een file te markeren, en dat leidt nu tot 99-glitch problemen. Ook zijn er bedrijven en organisaties die werken met hun eigen boekjaren, die afwijken van de normale jaren.
Verder zullen systemen die werken met Unix veel later hun eigen Y2K-lot tegenkomen, wanneer hun timer aan haar eind komt en wel om 3:15 am universal cöordinated time op 19 Januari, 2038.

Cijfers en feitjes

Je weet nooit hoe al die cijfers tot stand komen, maar laten we maar wat Y2K statistiek uit de Internet-bak scheppen.

De omvang: reparatie, preparatie, afwikkeling
Het millennium probleem gaat dus zeker honderden miljarden kosten in de fase die vooraf gaat aan de eeuwwisseling, dan kan er nog van alles fout gaan met ook weer enorme gevolgen en kosten en dan komen achteraf de juristen nog in het geweer om te bepalen wie dat betalen moet. Verder zullen er door verschuivingen in de economie en de depressie enorm veel bedrijven failliet gaan, ook dat kost wereldwijd duizenden miljarden guldens. En het is ook niet in januari 2000 klaar, we zullen nog jaren met de gevolgen zitten. Een decennium ellende, daar ziet het naar uit.

Afgezien van de mensen in de derde wereld, die ten eerste vaak een andere tijdrekening hebben en verder niet zo veel te maken hebben met computers, zal in het Westen de impact enorm zijn. Niemand zal zich kunnen onttrekken aan enige zorg, voor de situatie thuis, op het werk of voor de omgeving, ouders, familie, vrienden.
Nadat eerder veel cijfers verschenen over hoeveel mensen rond de eeuwwisseling zouden gaan deelnemen aan dit feest of die megatrip, denk aan de kaartjes voor gigafeesten op Times Square 2000 en de eeuwwisseling/zonsopgang op de Galapagos-eilanden die al verkocht werden, nu blijkt de omvang van het millennium-bug probleem de feestvreugde aanzienlijk te temperen.
De goedwillende en hoopvolle new-agers werkten aan global singalongs, voedseluitdelingen aan de armen (`Meal'ennium Miracle), de “One Day in Peace” beweging die eindelijk eens zonder oorlog aan de champagne wil, de kerken die willen dat het IMF de derde-wereld landen hun schulden kwijtscheldt, gevangenen die op gratie beginnen te hopen, maar nu komen helaas de rekenmeesters, marktonderzoekers en profeten met verontrustende cijfers.

Die cijfers voorspellen heel nare dingen, zoals faillisement voor veel bedrijven, maar ze hebben ook een zelfvervullende uitwerking. Wie gelooft dat het slecht gaat en dus extra voorzichtig gaat inkopen, bestellen en plannen verergert het probleem. Nu kun je echter beleggers op de beurs, maar ook bedrijven niet dwingen om (in hun visie) onvoorzichtig door te gaan, hoogstens de overheid kan hier sturend en stimulerend optreden. Het resultaat is echter toch, dat er een behoorlijk nare millennium-crisis op gang komt. Zoals al eerder gesteld komt die crisis er voordat er ook nog maar een computer op hol slaat, het is een psychologische kwestie.

Bedrijven, overheden, de militairen, fabrikanten, openbaar vervoersbedrijven, luchthavens, ze krijgen er mee te maken. Ze moeten zowel nu veel geld uitgeven om het probleem op te lossen, maar ook nog rekening houden met de economische crisis met teruglopen van afzet en reserveren voor de nasleep. Er gaat al heel veel geld zitten in het opzoeken en aanpassen van mogelijke millennium-fouten, maar ook in de noodmaatregelen, ontwijkmanoevres, rampenplannen en noodvoorraden. Die miljarden, men spreekt zelfs van honderden miljarden dollars wereldwijd, gaan nu zitten in vervangingen, in tests, in code-aanpassingen, maar ook in het bemannen van rampenorganisaties, aansprakelijkheidsverzekeringen en claims, juridische kosten, en als je gelooft dat de beurs gaat inzakken tot de helft van het huidige niveau is dat alleen al een triljoenen-zaak. En gaan er dingen stevig fout, zoals storing in de stroomlevering dan is de bijkomende schade misschien nog wel een factor hoger, in die zin is de Y2K-war net zo ernstig als een echte oorlog.

Daar gaat dus ook door velen schandalig aan verdiend worden, de `millennium-profitering' en wie daar `goed' of `fout' in was zullen we tot ver in de komende eeuw met ons meedragen. Welke bedrijven stuurden millennium-update rekeningen voor ongehoorde bedragen en deden feitelijk niets of te weinig. In hoeverre kan men achteraf wegkomen met `inspanningsverplichtingen' in plaats van harde garanties als er ziekenhuispatiënten overlijden omdat ze hun medicijnen verkeerd of niet op tijd krijgen?
Alleen al in voorlichting, spin-doctoring, in media-uitgaven om als bank, accountant, verzekeraar, softwarehuis duidelijk te maken dat vooral jouw club helemaal `klaar' is. Dat gaat bergen geld kosten, die in paniek, zonder veel controle en erg haastig besteed gaan worden.

Marketing-technisch is het millennium-gebeuren al een hele business, er zijn winkels voor, bergen boeken, bladen en beurzen. Er staan aanbiedingen in de kranten, de project-ontwikkelaars ontdekken deze markt en verkopen tegen grof geld tot nu toe waardeloze, want ontoegankelijke, stukken wildernis. Je hoeft maar in de VS een boekwinkel binnen te stappen of de releases van nieuwe millennium-films te volgen om te zien dat dit een massa-beweging aan het worden is. Terecht of onterecht, maar niet te ontkennen en als men nu al de geldpersen extra geld laat drukken kan ook de overheid dit niet blijven ontkennen.

De markt en de economie: winners en verliezers
Hoewel het de samenleving als geheel waarschijnlijk schatten gaat kosten, is dat dus niet voor iedereen zo nadelig. Het geld dat we gaan uitgeven is grotendeels salaris voor programmeurs, apparatuur voor noodvoorzieningen, vervangingen en dat komt dus weer terug in de economische kringloop. Voor een deel betreft het vervangingen die anders toch later aan de orde zouden komen, voor een deel zal men met nieuwe oplossingen komen en alleen al de ballast van de verouderde software eens opruimen geeft ruimte om te ademen. Het beheer van software en programma's zal enorm verbeteren, daar is ook innovatie en betere afstemming. Waar sommige bedrijven en de overheid misschien fors moeten inleveren, zullen er nieuwe sectoren komen, waar het juist erg goed gaat, voor en na de crisis.

Frame 31 : Internet-links

Goed nieuws voor sommigen
Sommige branches gaan stevig verdienen aan de millennium-bug. Neem de PC-handel; er komt volgend jaar en vrijwel zeker met een uitloop na 2000 een enorme vervangingsslag op gang. Nu men er achter komt dat 40% of meer van de PC's in kantoren en thuis op BIOS-niveau niet millennium-proof zijn (de eenvoudige date-shift test toont dat aan) gaat men die versneld vervangen. Het is een afweging, de vervanging of upgrade van die bios kost vergeleken met vervanging van de machine te veel werk, tijd en het is ook om andere redenen (beheer /standaardisatie /software licenties /backup) wel verstandig om gewoon op nieuwe hardware en software over te stappen. Dat gaat alleen al in Nederland om een vervangingsmarkt van ongeveer 1 tot 1,4 miljoen PC's volgend jaar (en een enorme berg oude beestjes die in gespecialiseerde bedrijven best nog opgepept en verbios-t kunnen worden). Drukke tijden dus, en omdat met name de overheden dit niet als een groot vervangingsproject willen zien (dan moet het weer internationaal worden aanbesteed) zal het in kleinere opdrachten komen neerdwarrelen. Samen zal het een forse stimulans zijn voor de PC-verkopen!!

Ook andere branches kunnen een forse stimulans verwachten, er wordt flink wat uitgegeven aan consultants, aan reclame, aan boeken en bladen, aan speciaal drukwerk en voorlichting. Televisie-programma's over het millennium gaan we tegen eind 1999 vast wekelijks en misschien wel dagelijks op de buis zien, congressen, beurzen, iedereen springt hier in.

Ook is er de zogenaamde `survival'-trend, van mensen die zo bezorgd worden dat ze overlevings-spullen, butagaskacheltjes, kaarsen en speciaal voedsel gaan inslaan. Ook mensen die bezorgd zijn over hun medische behoeftes, zoals medicijnen, toegang tot dialyse-apparatuur, injectiespuiten, insuline en dergelijke zullen maatregelen treffen. Misschien gaat men zelfs aggregraten kopen in dat geval om zeker te zijn van koeling en/of stroom. aan het eind van dit boek komen we daar op terug.


het volgende stuk